Đã hằng trăm năm qua, đồng bào dân tộc Cao Lan ở thôn Đèo Gia, xã Đèo Gia, huyện Lục Ngạn (Bắc Giang) coi rừng Thó, nơi có hàng chục cây lim xanh cổ thụ là “báu vật” gia truyền của quê hương. Họ cùng nhau bảo vệ, gìn giữ rừng lim xanh quý hiếm từ đời này sang đời khác và trở thành nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Cao Lan.
Một cây lim xanh cổ thụ tại khu rừng Thó, thôn Đèo Gia, xã Đèo Gia, huyện Lục Ngạn, Bắc Giang
Dẫn chúng tôi theo lối mòn, len lỏi dưới tán rừng lim xanh cổ thụ, ông Chung Văn Thảo (75 tuổi, người có uy tín trong thôn Đèo Gia) cho biết: “Theo gia phả của dòng họ, tôi là đời thứ 6 sống ở thôn Đèo Gia. Từ khi còn nhỏ, tôi đã thấy rừng lim xanh cổ thụ này. Theo các cụ cao niên trong thôn, khi mới thành lập thôn Đèo Gia chỉ có 12 hộ gia đình, với vài chục nhân khẩu, đều là người Cao Lan. Khu rừng Thó này, nhờ có vị trí, phong thủy đẹp nên các cụ đã chọn là nơi thờ cúng thần linh, thổ công và gia tiên của các dòng họ trong làng. Trải qua nhiều đời, khu rừng trở thành linh thiêng, được dân làng bảo vệ nghiêm ngặt, không ai chặt phá, hay lấy gỗ về làm nhà. Nhờ vậy, cách rừng ngày một xanh tốt, những cây lim xanh mới được to lớn như ngày hôm nay”.
Khu rừng có diện tích khoảng 2 ha. Đây là rừng tự nhiên khá đặc trưng của vùng Đông Bắc Việt Nam. Cây dây leo mọc chằng chịt trên các thân cây gỗ lớn, chúng quấn lấy thân cây to mà vươn lên. Cây bụi, thảm thực vật phủ dầy cả lối đi.
Dọc đường đi, chúng tôi gặp hàng chục cây lim xanh cổ thụ. Có những gốc cây sừng sững hai người lớn ôm không xuể, có chiều cao vút ngọn từ 25 - 30 m. Ngoài lim xanh, còn có một số cây thân gỗ to khác như sến, táu, dẻ... Dưới tán rừng rậm rạp, “mẹ thiên nhiên” đón chúng tôi bằng khúc hoan ca của những tiếng ve sầu kêu râm ran gọi hè về. Cùng với đó là tiếng chim hót, tiếng côn trùng kêu, tạo nên một bản hợp âm du dương làm cho khu rừng thêm sinh động.
Đi sâu vào rừng lim xanh, không gian hoang sơ, khí hậu trong lành, mát mẻ như ở chốn rừng thiêng sâu thẳm. Với khung cảnh thơ mộng của núi rừng nơi đây, bao nhiêu mệt mỏi tan biến hết, trong lòng ta lại dấy lên niềm vui và tình yêu cuộc sống.
Nơi đồng bào Cao Lan tại thôn Đèo Gia tổ chức các lễ cúng truyền thống
Thôn Đèo Gia thuộc vùng sâu, vùng xa của huyện Lục Ngạn, hiện có trên 300 hộ với hơn 1.200 nhân khẩu. Đồng bào dân tộc Cao Lan nơi đây rất coi trọng việc cúng thần linh, thổ công ở khu rừng linh thiêng này. Hằng năm, có 3 lễ cúng quan trọng được tổ chức tại đây, đó là lễ khai xuân vào ngày mùng 02/01, lễ đầu năm vào 02/2 và lễ cầu mưa vào ngày mùng 02/6 Âm lịch.
Theo đó, cả 3 lễ cúng trên đều có một quy định chung, vào các ngày làm lễ cúng, mỗi gia đình đều phải góp với làng vài lạng thịt lợn hoặc thịt gà đã luộc chín và nửa lít rượu trắng. Mỗi gia đình cử một người đại diện, tập chung lên khu rừng thiêng của làng để làm lễ cúng. Khi đi, mỗi người mang theo 1 cái bát và 1 đôi đũa. Nơi làm lễ cúng là trung tâm của khu rừng thiêng. Dưới tán rừng tương đối bằng phẳng, được dọn dẹp cây bụi, thảm tươi.
Thầy cúng mặc trang phục của đồng bào dân tộc Cao Lan. Nghi lễ cúng có tới 23 ban lễ; mỗi ban lễ gồm 1 con gà luộc, 1 bát cơm và một chén rượu. Bắt đầu lễ cúng là 23 con gà còn sống. Sau chừng 01 giờ, được thầy cúng làm lễ mới được mang gà đi cắt tiết. Tiết gà được bôi vào tiền vàng đặc trưng của đồng bào Cao Lan để cúng tiếp. Sau khi cúng, cả làng sẽ cùng thụ lộc dưới tán rừng thiêng.
“Vào các ngày đại lễ, đồng bào dân tộc Cao Lan chúng tôi lên khu rừng thiêng này làm lễ cúng thổ công, các vị thần linh, cùng gia tiên của các dòng họ sinh sống nhiều đời nay tại thôn Đèo Gia. Họ cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, đời sống người dân ấm no, hạnh phúc, may mắn, bình an và cùng nhau tưởng nhớ đến công ơn của tổ tiên đã khai khoang, lập làng để con cháu có được như ngày hôm nay”, ông Tống Văn Việt, Bí thư Chi bộ thôn Đèo Gia nói.
Rừng tự nhiên Thó phân bố loài lim xanh tại thôn Đèo Gia, được đánh giá là một trong số rất ít cánh rừng tự nhiên có quần thể cây lim xanh cổ thụ quý hiếm, hiện còn sót lại tại vùng rừng núi Bắc Giang nói riêng, và phía Bắc Việt Nam nói chung.
Với người dân thôn Đèo Gia, khu rừng Thó với những cây lim xanh cổ thụ quý hiếm đã trở thành linh thiêng, là niềm tự hào, không chỉ có nét đẹp về cảnh quan môi trường, cảnh quan thiên nhiên mà còn là nét đẹp văn hóa của đồng bào Cao Lan nơi đây.
Theo https://snnptnt.bacgiang.gov.vn/
